Elena - Bernat Manciet

Elena - Bernat Manciet

Traduit de l'occitan par Guy Latry.

En vérité, c'était elle qui se laissait glisser. Il lui semblait qu'elle devenait extraordinairement légère et qu'on la portait. Pas elle. Plutôt sa robe longue sur les avant-bras, à la manière de la couturière qui vient de livrer l'ouvrage bien repassé. Et cette robe, quelqu'un la promenait dans la maison, de salle en salle, et par les allées, dehors, le long de la lagune et des fougères, entre les arbres. Tout y avait l'éclat du cristal, comme s'il avait gelé.

Édition bilingue.

Fédérop / Reclams.

L'autor:

Poète et romancier, Bernard Manciet (1923 - 2005) était originaire des Landes. Il fût un des plus importants auteurs gascons du XXe siècle. Du point de vue linguistique, Bernard Manciet est resté fidèle au parler gascon très localisé de sa région des Landes où il vécut une grande partie de sa vie avec sa famille. Il a été diplomate et directeur de la revue "Oc".

Le traducteur:

Agrégé de lettres, Guy Latry est professeur à l'Université Michel de Montaigne-Bordeaux III (en 1993).

Estrach:

« Allan ! » çò digó, shens d’i pensar. E n’estó suspresa. Lo nom li èra vienut tot sol d’eth avant… Lo brum se sarrava amassa, a plaças, e a bèths còps que hadè lubre. Començava d’i véder. Lens de silenci. L’arrós, la tremblèira li gahè. Ua clara, plena de lutz, espessa com hum, de còc. La claror hadó en espessint. Pressat tot d’un còp, lo só que darrigava grans esquiç. Benlèu un tit. Enlà, lo gris deus pins vielhs. S’arrevirè. Un chic de lua, des·hèita, a l’esguit deu haudrèc, com un cravan. Dab lo brum, los pins pareishón eslindrats, e se perdèn dens lo haut. Branas totas esperlits, com camas de ralha. Las tronçonusas començavan de tossir, sec e pòc. L’Elena s’avisè que s’èra tornada méter fumar, de l’èrt atau agut. Lo gran talh de l’arriu, lusent, e tralhas dessús tralhas de brum. Lo só qu’i virolejava com podè, a traucs e eslacas, com dàlias meitat secs. « Vui aqueth casau netejat, quan torni », ç’avè comandat lo son òmi a l’Elie. Aqueth casau, tornat, au miei de la sèga, lo véder totun enqu¨èra un còp. Lo son òmi qu’ac sabè, que s’i anava era estujar. Son darrèr arrecapt. Aqueth casau, tant vau díser son còs. Víver, brombà’s… Un còs, un casau… Enlargit de bailinas ancianas, de fremits, e deus eslamats d’i aver mau. En hons, lo doç de las brancas, e autament eslèrs e herròus de la pèth. Que se sarrava, que nadava, devath las caras hueitivas a flor d’aiga, a flor de huelha, ací e enlà, sus la pèth. Dens l’espessor d’aquera gran aiga calma, que bassaculava, los uelhs arreborant. Qu’i cadè dens la soa cara – cara tot lo còs son – brum espés, e arrajaire. S’avisèc que l’Elie èra arribat dijà dab las manèitas. « Abraca, çò digó, talha, còishe, hècis-me càder tot aquest gòrre ! » L’Elie s’èra gahat a desbuscar, a desarromecar. Las sègas, au cap d’ua pausa, que s’aflaquín d’abòrd. Que pogè an un cassi, e que hadó sautar sorelhs, lo jaune e lo verd, lo clar, lo roge. Que s’espalancava a balanç. Estó aus aubres un galòp, un gave dont s’esperracava. S’enterhurtavan los ahuecs. La palanca grana, la qui ic cobriva tot que, longa, s’esboní, e lo cèu e lo casau dab. L’Elena s’èra recebuda dessús lo huelhum, shens briga se bolegar, au travèrs deus braç e de las camas. Devath la sang de las soas perpèras, qu’escotava l’Elie a s’i har, a se la dalhar. Era, que s’esquiçava. Batalhèira de huelhèirs. S’entereslissavan. Lens granas de dalhaires. Lutz e nhacs, a las soas pochas, sas camas escamalarjadas, au còth. Sorelh d’en devath las perpèras, mes gran que non pas son espiar. Escochicas de jaugas, e tota sa pèth abranada au son dehens, a flòcs. Shens i pensèssi, lo nom que li vienó tot sol : «Allan !» çò digó. Au nom que se lo tirava de honsòcs sabè pas los quaus. Vivó, se metó a víver de las diferéncias deus anars, a las bailinas sons punhs d’ortics. Un contratemps d’ortics. N’i avè pas digun enlòc. Sonque un gorgolh. Chòts. Los pins que se perdèn lo gris e lo blanc. Mudas hautas deu brum. Lo haudrèc, a pèrlas. L’Elena avè vist e pas vist. I sentiva aus ceths. Las hòugs flambèn. Lo só aubin que pojava a explosions. Lo brumàs que s’enluminava. De la part on l’Elie se l’avè arrevirada, tot qu’èra espalancat, e se trobè au bòrd deu cèu. La lua s’èra anoïda, com qui bohèssi an ua vitra. Lo só s’ic virava com podè. S’esboishorlava dab la tos deus Mac Cullòchs. Ua taca de brum, dont se lhivè devath lo sorelh.

Capítol V (p. 25/26/27).

Comentari:

Dempuish mei de cinquanta ans Bernat Manciet aucupa ua gran plaça hens la literatura occitana. Pausa damorada dens lo circle deus iniciats, la soa òbra abondosa qu’ei auei coneishuda d’un public larg. Es la poesia qui davant tot es lo medoth d’aquesta òbra. Per citar quauques títols coneishuts : Accidents, Òdas, Per el Yiyò, Cantas deu Rei, Prova... e lo monument Lo Gran Enterrament a Sabres qu’an hèit totun un chic d’ombra a la soa pròsa qui s’amerita mei. En pròsa, hens ua trilogia son estats publicats : Lo Gojat de Noveme, la Pluja, lo Camin de Tèrra, sons tres prumèrs romans. Puish Casau perdut, enfin Elena. Se divem definir l’escritura d’Elena, direm que sortís deu quadre estricte de la pròsa e pòt estar batiada « pròsa poetica » per se diferenciar de la « poesia en pròsa ». Elena, ua hemna que’s dèisha gahar peu desencantament. Que s’a perdut lo gost de víver après ua operacion cirurgicau qui la hè sofrir. E lo son òmi qui la va deishar. Lo son òmi que se’n va anar, e que la deisharà enter son frair d’eth, Elie, e un amic son, tot dus joens. Elena que s’abandona au hat, ad aqueths gojats. Roman de l’adirèr, de la nostalgia, de l’avegèr qui gaha la gent au miei deu silenci e deu tristèr de la lana, ua mena de poson de l’amna, de la soletat, deu desencantament. Drama borgés ç’aurèn dit passat un temps. Benlhèu qu’Elena aima enqu¨èra lo son òmi. Mès benlhèu non ?… Enter saunei e realitat que’s dèisha emportar per las amors shens importància en un « suicidi morau » lent qui se la va amiar au suicidi vertadèr. Mes qu’es totun mei nostalgica que vertadèrament trista : la resignacion se l’a gahat lo dessús dempuish lo començament deu roman. En aqueth extrèit deu Capítol V, Elena que’s vien passejar dens son environament familièr qui la rassegura : l’ahorèst, lo casau. « Son darrèr arrecapt. Aqueth casau tant vau díser son còs » çò ditz l’autor. En aqueths passatges, qu’es lo sol moment quan Elena agís volontàriament. Tota la sobra deu temps que s’abandona… Dinc a la soa mòrt…

Per Noste.