Dictionnaire de comparaisons populaires occitanes - Aquiles MIR

Dictionnaire de comparaisons populaires occitanes - Aquiles MIR

Dins aqueste diccionari, trobaretz de milierats d’expressions lengadocianas recaptadas per Aquiles Mir (1822-1881), escrivan e felibre.

Un vertadièr tresaur de paraulas, d’expressions e de dires populars.

Tèxte original occitan en grafia classica (tirat de la primièra edicion en grafia dialectala) ambe la traduccion francesa integrala de totas las comparasons e expressions. Poderetz aital vos congostar del chuc de la lenga tala coma èra parlada per carrièras, a l’ostal o pels camps.

Pel simple plaser de la descobèrta o per aprendre e melhorar vòstra coneissença de la paraula populara occitana.

Edicions Letras d’Òc - Camins

L’autor:
Aquiles Mir (1822-1901), autor occitan populari, majoral del Felibritge, fondator de l’Escòla Audenca. L’òbra de Mir s’apièja sus una coneissença remirabla de la lenga del pòble, un esperit galòi de bona venguda, un biais d’escriure simple e fòrça imajat. Un mescladís urós de rire e de seriós.
Autor de La cançon de la lauseta, Lo lutrin de Ladèrn, Lo sermon dal curat de Cucunhan, Lo rire… e tanben del Glossaire des comparaisons populaires du Narbonnais et du Carcassès publicat en 1883.
Foguèt mèstre d’escòla puèi administrator de la manufactura de lençòls de La Trivala a Carcassona.

Article critica: Un libre d’Aquiles Mir per enriquir la lenga nòstra

            Las edicions Letras d’Òc venon, fa gaire, de sortir de darrèr lor limanda, un obratge singular, aitant inesperat coma util als usatgièrs de la lenga nòstra. Se tracha del « Diccionari de las comparasons popularas occitanas » d’Aquiles Mir. Un obratge publicat lo còp primièr per l’Imprimariá Centrala del Miègjorn de Montpelhièr en 1882 jol títol de « Glossari de las comparasons popularas del Narbonés e del Carcassés ».

            L’edicion que nos propausa Letras d’Òc es estada, plan solide, modernizada. La grafia emplegada d’uèi es, condreitament, la classica. Lo volum es tanben estat completat, çò que balha un vast escapolon de las locucions comparativas que per d’unas se pòdon rescontrar, notem-o, pas sonque en Narbonés e Carcassés. Aquela idèa de tornar publicar aquel obratge es mannada. D’efièch, sèm pas mai fa qualques decennias enrè, quand nos èra possible d’aver un grand oncle o una vesina vièlha per nos ensenhar un lengatge cargat d’expressions idiomaticas chucosas. D’ara enlà, se volèm enriquir e florir nòstre lengatge es dins los libres que nos cal anar furgar, que nos cal anar cercar fortuna. La situacion sociolingüistica es venguda talament catastrofica jol jo del cinic imperialisme francés que sèm obligats de remplaçar la transmission orala intergeneracionala per d’autres estratagèmas. La publicacion de recuèlhs coma aqueste Diccionari de las comparasons popularas occitanas n’es un, e d’aquò devèm tornamai mercejat las edicions Letras d’Òc de lo nos l’aver propausat.

            Aquel obratge fa e farà lo bonaür, non solament dels locutors lambda, mas tanben dels lingüistas que lo coneissián pas encara, e subretot dels escrivans que i van poder posar de qué noirir lor lenga. Aqueste recuèlh permetrà segurament de tornar metre en vòga qualques expressions tombadas dins lo desbrembièr e que benlèu sens aquela publicacion se serián perdudas. Ja de son temps, l’autor del « Sermon del curat de Cucunhan » deviá s’èsser mainat dels degalhs provocats per la politica eradicatritz de l’Estat francés contra la lenga occitana. Es d’aver fach, d’aquel constat que, certanament, li venguèt l’idèia generosa d’anar collectar tot aquel tresaur lingüistic.

            Sa recòlta es abondosa e tòca a totes los aspèctes de la vida vidanta. Al sègle XIXen la lenga èra viva e èra la del cada jorn per la màger part del monde, i comprés la dels vilandreses de Narbona e de Carcassona. Deguèt pas aver fòrça dificultats per trobar d’informators e segurament que la màger part del temps faguèt pas que consignar sas pròprias expressions tengudas de familha e dels vesins.

            L’obratge se presenta amb de mots de dintrada. Per cada mot l’autor balha las expressions comparativas que s’i rapòrtan. Ademai, per completar lo prepaus e quand ne vira, balha qualquas dichas, senténcias, aforismes o provèrbis que s’i restacan. Per vos balhar una idèa de l’engimbradura del recuèlh, me permeti de vos balhar l’exemple de la dintrada « jaupar » :

Jaupar de luènh coma lo gos d’un paure òme, o coma los gosses magres, o coma un gos de bòria.

Se ditz : Gos que jaupa, mordís pas ; Quicòm i a quand jaupa lo gos.

            Malgrat la lenga originala foguèsse estada arrengada, los alestisseires d’aquela edicion an causit de daissar qualques francismes qu’a mon vejaire se serián pogut corregir. Mas, ni per aquò, son pas nombroses e gastan pas la publicacion. Probablament qu’an volgut servar una cèrta « autenticitat » al volume. Una autenticitat que ieu ne vesi pas la necessitat e que me’n seriái plan passat. S’i tròba per exemple aquela dintrada « glissar » en plaça de « lisar », « escarlimpar » o « limpar ». Vesèm de tira que lo francisme se justifica pas. De fach, l’actualizacion de l’edicion es estada facha pas qu’a mièja e aquò es plan domatge. D’unes expressions grossièras se serián tanben pogut esparnhar.

Mas, tornem o dire, aquò retira pas res a l’utilitat de l’òbra. Al contrari ! Cadun i pòt anar furgar a bèl èime e i reténer çò que li agrada en daissant lo demai. Lo libre es pro ric per poder acontentar tot lo monde. A còps, s’i descobrís un vocabulari rar coma per exemple aquel vèrbe « primfialar » que significa fialar prim e qu’Alibèrt a pas conegut per balhar pas que lo tras qu’ordinari « filar prim », alara que Josiana Ubaud lo coneis per balhar « primfil » e « primfilar ».

            Un libre de crompar e de pausar a costat dels diferents diccionaris qu’avèm a posita.

Article de Pèire Rabasse, dins Lo Lugarn (28/12/2021).