La langue d'oc telle qu'on la parle - Atlas linguistique de la Provence

La langue d'oc telle qu'on la parle - Jean-Claude Bouvier et Claude Martel

Quatrième volume de l'Atlàs lingüistic de la Provença.

Publicar un atlàs lingüistic uèi es un pariatge perqué es pas un libre de lectura aisida !

Çò primièr, una evidéncia : le libre es una mina d’informacions lingüisticas, etnolingüisticas e culturalas. Pensatz benlèu que sufís pas e òc, per la majoritat dels lectors, sufís pas. Se me sembla tant interessant qu’aquò, es tanben que pausa una question fondamentala per la cultura e la lenga occitanas : la de la muséification de son patrimòni lingüistic e cultural. Pels qu’an pas jamai ausit cossí se far un atlàs lingüistic, repausa sus enquèstas de terren, entretens amb personas de referéncia per bastir una comparason dels biaisses de díser, de las variantas d’un conte o d’una cançon.

Simplifiqui, plan segur, mas aquò es l’idèa. Parlar de museification es díser qu’aquel collectatge calha faits (la lenga e la cultura) normalament en movement. D’unis pensan que un còp conservadas dins las paginas d’un libre coma dins las veirinas d’un musèu, aquelas practicas son plan atal, que ne podèm pas far mai que passejar de temps en temps e, benlèu, ne tirar un pauc la polsa. Sus la linha de tension entre cultura (viva) e patrimòni (calhat) òm pòt pensar que l’atlàs lingüistic seriá del marrit costat. Es oblidar le contèxte un pauc lèu. I a un aspècte de conservacion que l’estat de la lenga e cultura occitanas nos permet pas d’ignorar. Los qu’an totjorn parlat la lenga, los primo-locutors son de mens en mens nombroses. « Ces témoins, pour la plupart, sont morts aujourd’hui, emportant avec eux le trésor de tout un savoir linguistique disparu à jamais, avec la mémoire de la société qui avait cette langue pour expression » nòta Philippe Martel dins le prefaci. Avèm doncas un besonh de conservacion, de gardar una traça, de literalament, salvagardar. Las enquèstas realizadas consèrvan. La publicacion met a disposicion. Es atal que podèm levar la question de la muséification : quina utilitat per la conservacion ?

Far de musica tradicionala, tornar imprimir tèxtes classics, manténer tradicions es una causa. Pensi, per ieu, que sufís pas brica a assegurar la vitalitat d’una cultura. Çò essencial es de far viure, de balhar enveja, de crear. Atencion, som pas a dire que crear implica de daissar le passat, al contrari : per reïnterpretar, renovelar, cal, plan segur, conéisser. Dins aquel moviment, la conservacion del patrimòni e l’edicion d’aquel Atlàs lingüistic de Provença tròban una legitimitat plena : la dels que meton a disposicion. « L’Atlas permet d’aller plus loin, plus profond » ajusta P. Martel. Permet benlèu tanben d’anar mai davant, de far, per los que n’an besonh, le punt entre abans e uèi. Una mesa a disposicion del patrimòni prigond – encara mai vist le prètz e le format d’aquela edicion – aquò la tòca vertadièra d’un atlàs pel public.

A quò dit, pòdi pas ignorar las questions lingüisticas. La lenga occitana es, benlèu dempuèi totjorn, en tension entre sa diversitat e una normalizacion mai que mai pus comòda. Cossí partejar una compreneson sens negar le caminament de la lenga, caminament atestat per sas variantas ? Encara un còp : sabent d’ont venèm per véser ont anam. L’atestacion scientifica, rigorosa e documentada de la diversitat de la lenga parlada, de la lenga tal que la parlam, compilada dins aquel quatren volum del Atlas linguistique de la Provence es una muralha contra l’uniformizacion aitant qu’una aisina centrala per le bastiment pacient e respectuós d’una lenga d’ensenhament, de comunicacion, que siá pas hors-sol.

Disi pas que le vau gardar coma libre de cabeç – me sembla pas que siá la tòca de l’editor de tot biais – mas ai la conviccion que parièr libre fa una òbra de memòria utila. Utila per rendre compte de la realitat fondamentala de la lenga d’òc : una lenga, paraulas.

Article de Aldric Hagège, paregut dins Lo Diari 36 de març-abril de 2017.

Cartografia : Guylaine Brun-Trigaud.

Edicions Les Alpes de Lumière n°173 - 2016.