Un emigrat italian dins la regien marselhesa a la bèla epòca - Giambattista Cane

Un emigrat italian dins la regien marselhesa a la bèla epòca - Giambattista Cane

La Provença dèu a l’Italié son nom, sa lenga, leis òuriginas de sa civilisacien, em’un apòrt de populacien considerable au jonhènt dei dos darniers siècles. Aquel apòrt, tant bèn integrat a l’ora d’ara, s’es pas debanat sènsa convulsiens, mai tre lo començament la prossimitat dei referèncis comunas a traçat lo camin dei convergèncis.

Lo precios temonhagi que si nen trovarà aquì un large estrach siguèt sauvat de la disparicien pèr Enrico Berio, Direitor onorari deis archius d’Estat de la Prefetura d’Imperia en Ligurié. S’encarguèt de lo publiar mé l’ajuda de la Cumpagnia de l’Urivu d’aquela vila, sota lo titre « Storia di un giovane povero » en 2011 ais ediciens Amadeo.

L’autor, Giambattista Cane, naisse en 1868 dins lo vilagi de Pietrabruna vesin de la vila d’Imperia, dins una familha desfortunada e dins una passa de fòrta crisi economica. A la mòrt de son paire e a l’agi de quinge ans es costrench d’emigrar dins la regien marselhesa. Entornat au païs après pron d’auvaris que cònta emé umor e emocien, aquel autodidacte escriu sei memòris quora a poscut enfin ajonhe una posicien sociala prospèra.

L’Associacien pèr l’ensenhament de la lenga d’òc de Provença-Aups-Còsta d’Asur a aprofichat l’aimabla autorisacien d’Enrico Berio pèr publiar lo tèste e la traducien provençala de l’ensèmble dei chapitres que pertòcon lo sejorn de l’autor en Provença. A l’idèia ensin de donar l’òucasien de miés comprendre una pontanada capitala de l’istòri comuna a la Provença e a la Ligurié, e de demostrar la capacitat de la lenga d’òc, situada a la crosiera dei lengas romanas, pèr dobrir lo publique escolari em’aqueu deis amators au rescòntre dirèite mé leis autreis espressiens de la latinitat.

Devèm a l’istorian Estève Mourlane de l’Universitat d’Ais-Marselha una importanta introducien que pòrge una vista d’ensèmble sus l’imigracien italiana en Provença.

Libre bilingue Italian - Provençau, traduccion per Alan Barthélémy-Vigouroux.
Edicions AELOc.

L’AELOc a bénéficié de l’aimable autorisation d’Enrico Berio pour publier le texte et la traduction provençale de l’ensemble des chapitres ayant trait au séjour en Provence de l’auteur Giambattsta Cane (né en 1868 en Ligurie).


Presentacion dau libre:

Siam en 1868 en Ligurié, dins un vilagi pròchi de la vila que s’apelava pa’ncar Imperia, avans que Mussolini, qu’un tèmps li avié fach lo professor de francés (e òc !) li aguèsse donat son nom de vuei en unissènt de fòrça doas vilòtas rivalas de lònga data,
Porto Maurizio e Oneglia, vila natala d’Andrea Doria que sa familha s’èra donada ai ducs de Savòia, copant en dos lo territòri
de la Republica de Gene.
Giambattista Cane, malastrat jusque dins son nom, li naisse pèr vèire morir son paire gaire de tèmps après. Sa maire recampa sei pichons pèr anar vanegar dins lei vilagis alentorn en mendicant la sopa e en ajudant ais òbras de la campanha.
La familha vivoteja coma pòu, Giambattista frequènta tant bèn que mau d’ivèrn l’escòla. A son entorn, nombros son leis òmes que fan d’anar-venir en Provença. A quinge ans, decida de seguir un oncle que lo mena travalhar dins leis usinas chimiques que dejà grelhavon a l’entorn de la mar de Bèrra.
Sueive una vintena d’anadas d’aventuras estraordinaris entre Bèrra e Marselha, monta va passar pèr totei lei fortunas e mauparadas imaginablas, assajant cinquanta mestiers differènts, tentant de dobrir un restaurant a L’Estaca, un autre a n Aren, si fasènt maçon dins la recostrucien de la rafinarié de sucre de Sant Lois, garçon de cafè sus la Canebiera, manòbra dins l’usina Legré-Mante de la Madraga de Montredon. Dins la colonié italiana que comença de si sedentarisar, si mescla de l’afaire Dreyfus, s’empura pèr l’anarchisme soft, e, sènsa conoissènça musicala, monta un orquèstre de compatriòtas que fa lo balèti dins lo relarg de Marselha. E finalament s’entòrna a Sant Remo monte dòrbe un comèrci de vins, puei d’a cha pauc monta dins l’escala sociala, si lança dins lo comèrci, vèn representant en Italié de la sabonarié marselhesa l’Abat-Jorn, escriu de brocaduras, si fa jornalista, e fenisse sa vida en 1936 en passant, coma tant d’Italians, de l’anarchò-socialisme au fascisme.
Entre tèmps avié urosament pèr nautrei escrich sei memòris. Si pòu regretar que leis aguèsse pas escrichs en ligure, mai la cava èra inimaginabla a l’epòca. Lo manuscrit datilografiat siguèt sauvat pèr l’archivista de la Provincia d’Imperia, que nen faguèt una edicien. Es aqueu tèste que l’Associacien pèr l’ensenhament de la lenga d’òc de Provença Aups-Còsta d’Azur decidava de nen faire una edicien bilenga italò-provençala, tant pèr espandir un testimòni rare sus l’evenament fondamentau de l’imigracien italiana, que pèr nen faire un òutìs dins lo projèt d’intercomprensien dei lengas romanas. Lo professor Stephane Mourlane de l’Universitat das Ais li faguèt una introducien istorica e de nòtas ; chasque chapitre es tambèn ajustat de nòtas de vocabulari permetènt a de debutants dins la lenga de legir lo tèste occitan, e una notiça mete en paralèle lei caratères morfologiques fondamentaus dei doas lengas.
Alan BARTHÉLEMY-VIGOUROUX