La Pèsta escarlata - Jack London (revirat en occitan per Pèire Beziat)

La Pèsta escarlata - Jack London (revirat en occitan per Pèire Beziat)

Tres dròlles, vestits de pèls de bèstias gardan las cabras amb lor papeta sul ribairés. Sèm pas a l’Edat de la Pèira, mas en 2073 ! Lo vielhon, un còp èra professor d’universitat de la Baia de San Francisco, ten de repapiar del temps vièlh d’abans 2013 e de la Pèsta Escarlata. Pel darrièr còp, benlèu, ensaja de contar als salvatjons, pas tròp escotoses, l’epòca que los òmes èran tot-poderoses e cossí la pèsta anientèt gaireben tota l’umanitat. Mas l’espèr demòra. La civilizacion, la cal tornar bastir, emai s’aquò prendrà de temps !

A la nòstra epòca, aquesta distopia, quasi profetica, revestís una estonanta modernitat.

Illustracions de Gordon Grant. Títol original : The Scarlet Plague.

Edicions dels Regionalismes.


L’autor :

Jack London, nascut en 1876, grand barrutlaire e de tretze mestièrs, es conegut per sos romans d’aventura e de la natura salvatja coma White Fang, the Call of the Wild o The Sea-Wolf. Morís en 1916 pas gaire de temps aprèp aver escrich La pèsta escarlata.

Lo reviraire :

Pèire Beziat contunha son prètzfach en nos tornant porgir una òbra d’un dels grands autors de la literatura mondiala. Ja paregut en çò de las Edicions dels Regionalismes : Viatge amb un ase per Cevenas, de R.-L. Stevenson (2019).

Estrach:

Lo caminòl seguissiá çò que dins lo temps èra estat la cauçada d’un camin de fèrre. Mas cap de tren i passava pas pus. Lo bòsc enrodava los costals de cada part de la cauçada e la subrondava dins un frami verd d’arbres e de bartasses. La senda èra pas pus larga que ne caliá per poder far passar qualqu’un e èra pas gaire mai qu’una dralha per las bèstias salvatjas. Aicí e alà, un tròç de fèrre rovilhat reganhava del sòl e ensenhava que lo ralh e las travèrsas èran totjorn aquí. A un airal plan en vista, un arbre, espés d’un palm, aviá grelhat a un ajust e aviá caplevat lo ralh. La travèrsa juntada per un tirafons aviá, a bèls uèlhs vesents, seguit lo ralh pro naut e son lòtjament s’èra emplit de grava e de fuèlhas poiridas, çò que fasiá qu’ara aquel vièlh cadafalc estranh se quilhava tot de bescaire. Tant estrecha èra aquela via que se remarcava plan qu’èra estada una via unenca.
Un òme vièlh e un dròlle caminavan sus aquel sendarèl. Avançavan dapasset pr’amor que l’òme èra rèirevièlh, un pauc de paralisia lo fasiá trampelejar e s’apevava pesugament sus son baston. Un calòt de pèl de cabra li parava lo cap del solelh. D’endejós aquesta pèl, pindorlava una flòta teunha de pels blancs crassoses. Una visièra engenhosament fargada amb una fuèlha larga li abrigava los uèlhs e d’endejós fintava lo camin ont pausava sos pès. La barba, coma lo pel, qu’auriá degut èsser blanca coma de nèu, èra tota burèla pr’amor dels tempèris e tota tacada per la vida dins los campaments. Li tombava gaireben fins a la cinta coma una granda madaissa tota cotissada. Sul pitre e sus las espatlas pindorlava un vestit de pèl de cabra d’una sola pèça, tot arnat. Los braces e las cambas, magrostins e acrochonits marcavan lo rèirevielhum tan plan coma l’uscle, los cretges e las grafinhadas marcavan las annadas d’exposicion als tempèris.
Lo dròlle que caminava davant, reglant l’ardor de sos muscles a l’avançada longanha del vielhon, portava tanben qu’un simple vestit – un tròç de pèl d’ors espelhandrada e traucada al mièg per poder far passar lo cap. Deviá pas aver mai de dotze ans. Ficada cocarèlament sus una de sas aurelhas, i aviá una coa de pòrc trencada de fresc. Dins una man portava un arc de talha mejana e una sageta.

[...]

Lo vielhon fintèt lo dangièr d’endejós sa fuèlha verda e demorèt plantat tant a son aise coma lo dròlle. Pendent qualques segondas, se facièron unes los autres, puèi, coma l’ors mostrava de signes que s’amaliciava de mai en mai, lo dròlle, d’un remenament de cap, senhalèt a l’òme vièlh de se rambar de pel sendarèl e de davalar la cauçada. Lo dròlle lo seguiguèt de per darrèr, totjorn tenent prèst l’arc tibat. Demorèron aquí fins a çò que lo tarrabast demest lo bartàs, delà la cauçada, lor ensenhèsse que l’ors èra partit. Lo dròlle rifanhèt, tornèt sul caminòl e clociguèt :
— N’èra un de gròs, Papet !
Lo vielhon brandiguèt lo cap e se planhèt de sa votz dolenta e asclada :
— N’i a, cada jorn, de mai en mai. Qual auriá cregut de viure pro temps per véser lo moment que se poiriá crénher per sa vida sul camin de l’Ostal del Bauç ? Quand èri dròlle, Edwin, los òmes, las femnas e los enfantons avián la costuma de venir aicí a milierats de San Francisco per bèl temps. Alara s’i vesiá pas cap d’ors. Non Sénher. Pagavan amb d’argent per los anar véser dins de gàbias, e n’i aviá pas gaire.
— De qu’es aquò l’argent, Papet ?
Abans que lo vielhon agèsse léser de respondre, lo dròlle se sovenguèt de quicòm. Botèt la man dins una pòcha qu’aviá jos sa pèl d’ors e trionfalament ne tirèt un dollard d’argent tot englandat e tot passit.
Quand l’òme vièlh sarrèt la pèça d’el, sos uèlhs lusiguèron :
— Pòdi pas véser res, mormolhèt. Agacha, tu, Edwin, per véser se trapas pas una data.


Article critica: La « Pèsta escarlata » de Jack London, ara disponibla en occitan
            Quand, lo 27 de decembre d’arunan, sus aqueste quiti blòg del Lugarn vos presentavi la traduccion francesa de Paul Gruyer e Louis Fostif de « La pèsta escarlata » de Jack London, sabiái pas que Pèire Beziat èra al trabalh per no’n balhar una traduccion occitana. Aquesta ven de paréisser un an aprèp, totjorn a las Edicions dels Regionalismes.

            Que dire de l’obratge que non o diguèri fa un an ? Notar un còp mai qu’es pas estat editat al mes de julhet de 2021 per azard. Foguèt lo moment ont dintravem dins l’obligacion d’aver un daissapassar per poder dintrar dins qualques endreches o poder trabalhar dins qualques mestièrs e mai que mai los de la santat e l’ajuda a las personas annadidas. Èrem, e sèm totjorn al moment ont escrivi aquelas regas, en plena pandemia de la covid-19. Atal, las Edicions dels Regionalismes nos balhan encara l’escasença de soscar subre çò qu’auriá pogut èsser una catastròfa sanitària bèl temps a.

Los confinaments e las limitacions de circulacion, sens comptar las interdiccions de tota mena, nos permetent a priori de consacrar mai de temps a la lectura, tre lo primièr embarrament sanitari las Edicions dels Regionalismes nos avián ja balhat a legir « La peste à Marseille / La pèsta a Marselha » de l’escrivan occitan Joan-Bernat Marin-Lafont. Un libre qu’agèri lo plaser de vos presentar sus aqueste quiti blòg lo primièr d’octobre de 2020. Vos i podètz reportar se vos a escapat e se ne voler saber mai sus las marranas patidas per l’umanitat.

            « La pèsta escarlata » es de considerar coma un tèxte d’anticipacion. Sa primièra publicacion data de 1915. Conta la vida de qualques subrevivents a una terribla contagion que decimèt l’umanitat tota a l’excepcion de dos o tres centenats de personas : « La pèsta novèla èra plan mai expeditiva que las precedentas. Tuava plan mai lèu. Sovent una orada se debanava pas entre los signes primièrs de la malautiá e la mòrt. Qualques còps la persona endecada podiá trigossar qualques oras, mas en d’autres cases dètz minutas o un quart d’ora aprèp los primièrs simptòmas, tot èra plegat ». Coma a Marselha en junh de 1720 : « Dins las carrièras l’espectacle èra òrre. Pertot se i trebucava sus de cadavres. Qualques unas de las victimas de la pèsta èran pas encara mòrtas. Las vesiam a las espèras ». Alavetz, dins la ficcion de Jack London tot i es a tornar començar. Mas los salvats son pas pro nombroses e son tròp vièlhs per transmetre lors coneissenças a los que naisson aprèp aquela apocalipsi sanitària. Talament que la quita practica de l’escritura s’es perduda dins aquel funèste naufragi de l’umanitat. Lo pauc dels èssers umans que se salvèron, s’assalvatgiguèron. Tornèron als temps primièrs de l’umanitat. Ne sèm pas aquí amb la covid-19 que patissèm pr’aquò dempuèi un an e mièg. Urosament la realitat depassa pas la ficcion.

            Jack London, dins son obratge se pausa la question de l’aprèp pandemia. Un còp marcada, la societat tornarà prene son escorreguda cap a una creissença descabestrada o alara aprofiecharà de la leiçon per levar lo pè de sus l’accelerator ? L’eròi del seu roman se pausa la question : « La meteissa istòria tornarà començar ? ». Sa responsa es de las pus pessimistas : « Los umans se multiplicaràn, puèi se trucaràn dessús a bèl èime. Res los poirà pas empachar. Quand auràn tornat inventar la polvera, aquò’s per milièrs, puèi per milions que se van entretuar. E es atal, pel fuòc e per la sang, qu’una civilizacion novèla espelirà. (…) Los tres pilars de la dominacion, lo prèire, lo soldat e lo rei i tornaràn paréisser ». Es probable que lo tèxte foguèt estat escrich tanlèu aprèp los primièrs chaples de la guèrra de 1914-1918. Chaples seguits per la « gripa espanhòla » que, se ditz, faguèt aitant de mòrts que la guèrra. Mas quand escriguèt son libre l’autor o podiá pas saber.

            Alavetz, un còp de mai aquel roman fa soscar lo legeire. Aprèp una apocalipsi que destrusiriá quasi l’umanitat tota, amb quin esperit l’umanitat novèla poiriá regrelhar ? Amb las valors de l’anciana ? Una refondacion, una regeneracion fonsa bastariá per li far prene consciéncia de sas errors passadas ? L’autor ne dobta bravament mentre que nosaus, alara que sèm pas encara sortit de la marrana de la covid-19, semblam pas mai nos pausar la question e èsser tornat partits de tira.

L’edicion que nos propausa Los Regionalismes, torna prene las illustracions originalas de l’edicion estasuniana de 1915. Son de Gordon Grant (1875-1962) un aqüarellista e illustrator famós, nascut, coma l’autor, a San Francisco. Es mai que probable que los dos artistas se devián conéisser. Se tracha de dessenhs minimalistas ont lo negre predomina. Balhan un nòta encara mai escura al contengut del tèxte.

            Devèm mercejar un còp de mai las edicions dels Regionalismes per lor trabalh. Es un dels ostals màger de l’edicion en lenga nòstra. Fa un esfòrç sostengut dempuèi d’annadas per balhar al public occitan de qué legir dins sa lenga. Publica d’obratges de ficcion coma romans e recuèlhs de novèlas, mas tanben de poesia amb los grands classics que son Frederic Mistral e Jansemin meses en grafia normalizada. Publica tanben de racontes, entre maites los de Felip Carbona e Sèrgi Viaule.

Çò que los autres ostals d’edicion fan pas, o fan plan mens, es de publicar d’autors occitans francofònes revirats en occitan. Aquí la tièra seriá longa, mas podèm per la literatura citar Maurici Magre, Nicòla Faucon-Pellet e Raimonda Tricoire. Pels ensages citarem Hamid Zanaz e Francés Fontan. Cadun poirà anar visitar lo catalògue de las edicions dels Regionalismes sus Internèt e se mainarà atal de la diversitat e de la riquesa de çò propausat en lenga nòstra. Avèm aquí un tresaur que se ven apondre als autres.

Per ne tornar a l’edicion de « La pèsta escarlata » de Jack london en lenga nòstra, me pòdi pas, ça que la, empachar de regretar que l’edicion occitana siá espelida dins un format mai pichon (13 cms x 18 cms) que l’edicion de la traduccion en francés (15 cms x 21 cms). Aquò es pas sens consequéncias. Forçadament, los caractèrs de l’edicion son pus pichons e doncas la lectura n’es mai penibla. Quand de subrepés se sap que lo lectorat occitan a potencialament la meteissa acuitat visuala que lo en francés, nos auriá fach mestièr d’aver una edicion de las dimensions equivalentas a las de l’edicion en francés. Lo fach es d’autant mai incomprensible que se deu pas trachar d’una question de còst, vist que las doas edicions pòrtan lo meteis prètz de venda. La conclusion n’es que pel meteis prètz lo lector en francés aurà un melhor confòrt de lectura que lo lector en occitan. Aquela situacion risca pas de desvirar los potencials lectors occitans de cap a la version francesa per benefiar d’una lectura visualament mai aisida ? Gausi esperar que serà pas lo cas

Article de Pèire Rabasse, dins Lo Lugarn (30/12/2021).