Estampas de Bèth Tèmps - Francesc Pedemai

Estampas de Bèth Tèmps - Francesc Pedemai

Libròt de brembanças gasconas ond l'autor, vadut en 1954, nos parla de la soa prima enfança partatjada entre Arcaixon e Titiu, dab lo prètz-hèit segur de sauvar deu desbromb los ultimes arrebombs d'un tèmps ond la gènt vivè xètz aiga corrènta, ni telefòne, ni television... Lo tèmps de l'imortau e holigauta joenessa d'un còp èra.

Lo permèr recuelh de novèlas de Francesc Pedemai.

Edicions dels Régionalismes.

L'autor:

Francesc Pedemai, vadut en 1954 a Arcaixon, qu'es d'aquera generacion de militants engatjats de d'òra en la borra tà har arreconéixer la lenga e l'identitat gasconas. Director de publicacion deu Courrier de Vasconie, qu'es tabé l'autor d'un pialòt d'articles qui hadóren contèsta au miei de las anadas 1980. En 2012, qu'escrivó ua Petite histoire de la langue gasconne. Estampas de bèth tèmps qu'es lo son permèr recuelh de novèlas.

Article de premsa: Racontes d’enfança de Francesc Pedemai
Francesc Pedemai, nascut en 1954, es musician e valent aparaire de l’identitat occitana. A viscut e viu encara dins las Landas. « Estampas de bèth tèmps » son de racontes d’enfança. Los que son del meteis temps que Francesc Pedemai se van sovent reconéisser dins sas descripcions de la vida vidanta de las annadas 1960. A i agachar de prèp, las mors e lo desvolopament tecnologic que son causas ligadas, èran pauc o pro las meteissas d’un costat coma de l’autre de Garona. Fin finala, lo mainatge Francesc Pedemai vei lo monde e lo descobrís coma lo descobrissián sos contemporanèus occitans. Tan val dire qu’aquelas scènas de vida pertocaràn totes los de son temps. Certanament un pauc mens los de las generacions seguentas e encara plan mens las qu’an popat a l’informatica.
Emai s’èri pas al còr de las Landas, ieu tanben « Mainatge, tustèm avori lo tesic de la seuva e deus bòscs ». Mas, solide, coneguèri pas las meteissas esséncias que las, plan especificas, de las Landas. Çò de remirable es que l’autor saupèt servar sas joginas d’enfança. Aquò’s un indici significant que son obratge es cargat de franca nostalgia. La fòrça de son escritura residís mai dins la sinceritat que non pas l’originalitat del tèma tractat qu’es, tot comptat e rebatut, un recuèlh de sovenirs desvolopats. De fach, avèm aquí de tròces d’una vertadièra autobiografia. L’autor i recampa qualques reminiscéncias mnesicas : Nadal, una temporada passada a Pau en çò de parents aluenhats, las vacanças a broa de mar, e tanben los retraches de l’oncle, de qualques vesins, de las tantas, del papeta, e maites encara…
De tot aquò, Francesc Pedemai ne parla coma d’un paradís perdut. L’escritura li permet de tornar pujar lo temps e de tornar descobrir d’emocions fins alara enfonilhadas al trefons de son se. Aquò me pòrta a pensar que bèl temps a, a la television se difusissiá una emission d’istòria que se disiá « La camèra explòra lo temps ». Presentament, amb son clavièr, Francesc Pedemai a explorat sos remembres. O a fach del melhor biais que foguèsse en emplegant l’exacta lenga que s’emplegava d’aquel temps dins los parçans trevats pel mainatge qu’èra.
Plan solide, se trachant de remembres d’enfança, los jòcs i tenon una plaça importanta. Coma l’autor èra un mainatge d’entre mar e selva, son imaginacion se fixava sus las possibilitats de jogar de l’aiga e de la vegetacion. Possibilitats pro nombrosas per assadolar las envejas de divertiment d’un drollet.
Francesc Pedemai se soven tanben de qualques moments per el malaisits de suportar. Per exemple l’espectacle dels adultes qu’aprèp aver agantat de rats dins de nassas los anavan negar dins un lavador. L’enfant assistissiá a l’agonia de las bèstias nosiblas sens se poder desvirar de l’afrosa mòrt. Atal foguèt confrontat a d’unas realitats de l’eco-sistèma uman. Un monde ont umans dominan las bèstias. Descobrissiá un univèrs despietadós e formator ont biologicament « Lo gròs manja lo pichon ».
L’autor conta tanben dins aquel libre lo trabalh de la pesca. Coneguèt dins la parentalha mai o mens londana de gents que prenián la mar, siá per una jornada de léser, siá per de campanhas longassas de pesca a la merluça o a la sarda. En occitan se rend pas pro sovent omenatge als òmes de l’ocean. Atanben fa gaug que l’autor nos remembrèsse que los peisses, abans de se retrobar suls banquets dels peissonièrs, d’unes trabalhaires prenguèron las riscas de los anar tirar de l’aiga.
Francesc Pedemai emplega un gascon maritim fòrça singular. Tan e plan qu’en fin de volume se sentiguèt obligat de i ajustar un glossari occitan-francés. Un còp de mai la question de la diglossia se pausa d’un biais agut. Perqué aver agut recors a la lenga imperiala ? A la lenga escanaira ? Lo parlar de l’autor es tan localizat qu’efectivament per èsser legit d’una part a l’autra de la planeta occitana un glossari se justificava. Mas alara perqué pas un glossari occitan-occitan ? Un glossari gascon-occitan estandard ? Nos cal aprene a nos passar del francés. Es per nosaus una question non pas tant de fiertat que de subrevida. Que lo tèxte siá estat escrich segon lo parlar de l’autor es pas un problèma, al contrari. Çò que planhissi ieu es l’emplec del francés per ajudar l’intercompreneson occitana. L’occitan estandard ven en complement de l’occitan dialectal. Nos ven desliurar del francés.
Fin finala lo legeire, quand es a tampar lo libròt, a pas qu’un regret : lo que lo recuèlh que nos ofrís Francesc Pedemai siá pas estat pus long.
Article de Pèire Rabasse, lo 01/08/2021, dins Lo Lugarn.