Novèlas causidas - Tiradas de Novelle per un anno - Luigi Pirandello, Miquèl Pedussaud

Novèlas causidas - Tiradas de Novelle per un anno - Luigi Pirandello, Miquèl Pedussaud

Subretot conegut per son teatre (Sièis personatges en quista d’autor), lo grand autor italian foguèt tanben novelista. Son libre Novelle per un anno (Novèlas per una annada) ten una plaça centrala dins son òbra.

De forma corta e de lengatge simple, mai dins una escritura d’una granda finesa, sas novèlas son incisivas e sovent crudèlas per las opinions preconcebudas, los prejutjats reductors, las vistas de l'esperit estrechas e los acorchis de pensada. Dison la realitat de la societat de son epòca : una societat en buta a de dificultats grandas mas l'escrivan i introdutz sovent un pecic d'umor. S'i tròba tanben una part indirèctament autobiografica que foguèt confrontat a la malautiá mentala de sa femna e a la quincanèla de l'entrepresa familiala. D'unes retraches, pastats d'umanitat, tòcan a l'universalitat.

Aquelas novèlas dison la realitat de la societat siciliana de son epòca : una societat en buta a de dificultats grandas mas ont l’escriveire fa sovent puntejar un trait umoristic. I trobam una part indirèctament autobiografica amb de racontes inspirats de las malparadas de sa quita vida (foguèt de longa acarat a la malautiá mentala de sa femna e l’entrepresa familiala d’expleitacion de sofre faguèt quincanèla). Mas i a tanben de retraits pastats d’umanitat que tòcan a l’universalitat.

Las descripcions son d’una precision remirabla e l’escritura d’una finesa bèla.

Vaqui un ramelet de contes causits qu’ensaja de donar una idèia d'aquela votz enfachinanta.

Autor original: Luigi Pirandello (1867-1936). Revirada occitana de Miquèl Pedussaud.

En occitan lengadocian, amb un lexic plan cort.

E...rau edicions.

L'autor:

Luigi Pirandello (Agrigente 1867 – Roma 1936) es un autor italian, poèta, romancièr. Es subretot conegut per son teatre (Sièis personatges en quista d’autor) mas tanben coma novelista. Son libre Novelle per un anno ten una plaça centrala dins son òbra. Faguèt l’escomesa d’escriure gaireben un conte per cada jorn de l’annada.

Lo traductor:

Miquèl Pedussaud es nascut en 1947. Enfança e adolescéncia dins la banlèga tolosana. Breçat per la lenga occitana de la menina pairala fins a 16 ans. Après una vida professionala essencialament a Las Pòstas, retorn a l’occitan al sarrar de la retirada. Mesa a nivèl amb los corses de l’IEO 31, puèi Ensenhament a distància a l’Universitat de Montpelhièr (master 2 Lengas Literaturas e Civilizacions Estrangièras e Regionalas amb un memòri Edicion critica de la correspondéncia Joan Bodon – Robèrt Lafont depausat al CIRDÒC). Corses d’italian.
2015 : Premi Josèp Roumanille (Concors “Escriure en lenga d’òc”, publicat dins “L’Almanac Leis Amics de Mesclum” en 2016). Après la publicacion d’un recuèlh en occitan (Brigalhs a las Edicions de l’I.E.O. Lengadòc), l’ocupacion màger ven la traduccion.
En 2020, parucion de "Marcovaldo"d’Italo Calvino en occitan.

Estrach :
"Saquejat per la femna d’una bassacada rabiosa pel braç, aquela nuèit tanben lo paure Sénher Anselmo sortiguèt del sòmi.
– Te rises !
Atupit, lo nas encara embarrassat de la sòm e un pauc fiuladís pel lagui del tressaut, s’empassèt l’escupit. Se gratussèt un pitre pelut, puèi diguèt malgraciós :
– Mon Dieu... aquesta nuèit tanben ?
– Cada nuèit ! Cada nuèit ! bramèt la femna, blanca de despièit.
Lo sénher Anselmo se soslevèt sus un coide tot contunhant a se gratussar amb l’autra man. Demandèt un pauc despacientat :
– Ne siás segura ? Farai qualque musica benlèu amb las pòtas per la dolor d’estomac e te sembla que risi.
– Non, rises, rises, rises, afortiguèt aquesta tres còps. Vòls ausir cossí ? Atal.
E imitèt lo cacalàs long, gargolhant que l’òme fasiá dins la sòm cada nuèit."

(Rises, p. 9)

Article critique:

Miquèl Pedussaud nos balha, en occitan, de novèlas de Luigi Pirandello
            Los qu’esperavan de novèlas de Luigi Pirandello (1867 – 1936), se pòdon regaudir. Ara n’avèm de frescament alestidas en occitan per Miquèl Pedussaud e publicadas per las valentas edicions « E… rau ! » que son las de la seccion Bas-Lengadociana de l’Institut d’Estudis Occitans. Aquelas novèlas son una seleccion tirada de l’obratge « Novelle per un anno » de l’autor sicilian.
            Çò que fa l’interés d’aquel recuèlh de novèlas es sa diversitat. Cada tèxte es sus un registre imaginatiu diferent. Luigi Pirandello aviá una paleta literària rica. S’embarrava pas dins un estil particular. Èra un explorator. Amb el, cada eveniment de la seu vida, cada observacion del monde, podiá acabar en novèla literària. Cadun de sos sòmis podiá tanben èsser matièra per escritura, lo tot, plan solide, aprèp èsser passat a sa molineta intellectuala. Son imaginacion asondava de pertot. Produsiguèt un vertadièr calidoscòpi que, d’uèi lo jorn, ven encara calinhar l’intelligéncia o la fantasiá del legeire.
            Luigi Pirandello nos mena dins mantunes univèrses, totes mai o mens espectacloses. Endralha milanta pistas a l’encòp e capita a las explorar totas fins a lor cima. O fa per lo pus grand bonaür de los que legiràn sas generosas peregrinacions. Luigi Pirandello es un escrivan eclectic e susprenent. Es una valor segura de la literatura mondiala que fa gaug ara de la poder descobrir en lenga nòstra.
            Una de las novèlas d’aqueste recuèlh que presèri mai es « Lo marit de la mia femna » dins la quala conta, amb una imaginacion fòra mesura, los rasonaments d’un malurós qu’es sul punt de se morir. Pensa a la seu femna encara jove que probablament aprèp sa mòrt se va tornar maridar amb son melhor amic. Vei aquò venir gròs coma una glèisa. Constata lo cas, sens saber se ne deu rire o plorar, se ne deu patir o se’n regaudir. Es vertat que quand sona l’ora de la despartida tot ven relatiu e ja la persona condemnada pren de nautor per tot çò que fa un monde qu’es per quitar lèu. Atal li arriba de se demandar perqué se cal morir, de subrepés sens saber perqué aver viscut ? Fin finala, lo determinisme es plan pus fòrt que la volontat umana. Aquèl tèxte nos remembra que sèm plan pauc de causa dins la man de Dòna Natura : « Posca siás estat e posca tornaràs », sembla vóler nos remembrar l’autor.
            A legir aqueles tèxtes se compren, almens se pòt endevinar que se tracha d’instantanèus de la vida vidanta preses, o puslèu posats, dins l’environa immediata de l’autor. Luigi Pirandello èra, de solide, un famós observator social de son vesinatge. Segurament un òme que s’encantava a agachar virar lo monde a l’entorn d’el. Visiblament èra un exercici que capitava. D’ont mai que teniá lo biais, e quitament l’engenh, de virar remirablament plan aqueles eveniments sus la pagina blanca. Pel medium de l’escritura, sublima dins aquel obratge lo mendre fach societal e vidal. Se congosta de los interpretar. Del còp, aquò nos balha de pèças ciseladas a plec.
            Cada causa, coneguda coma una mica sortissent de l’ordinari, es pretèxte a un tèxte novèl. Cadun sembla èsser estat trabalhat longament e menimosament. « Lo marit de la mia femna » pareis èsser lo mai singular del recuèlh.
Dins aquela tièra de novèlas, l’autor jòga de longa amb la lenga e amb l’umor. Un umor a l’encòp popular e sovent macabre que, qualques còps, fa pensar a las galejadas occitanas talas coma los felibres del sègle passat las presavan. Cal ben notar que Luigi Pirandello (1867 – 1936) èra de lor temps. Mas aquò rai ! La saviesa populara a pas de temporalitat e çò qu’èra requist fa cent ans es encara de bon presar. D’ont mai quand las lengas italiana e occitana s’i sabon tan plan far per menar la galejada.
Aqueles tèxtes, per bona part, revertan las « Letras de mon molin » d’Alfons Daudet, s’aquestas foguèsson totas estadas de l’escrivan provençal, çò qu’es pas lo cas coma cadun sap. L’escrivan aparisenquit panèt tota sa vida, siá a la tradicion orala occitana que transcriviá en francés, siá a d’autres autors qu’escrivián en occitan, coma Aquiles Mir, pas que per citar aqueste. Cossí que ne vira, aquelas « Novèlas causidas » de Luigi Pirandello an un perfum occitan que flaira a bon. Encantarà totes los que se balharàn lo plaser de las legir.
Novèlas fantasierosas se ne pòt èsser, fin finala aqueles tèxtes son tanben variats dins lor fòrma. Son alestits amb una escritura eficaça sostenguda per de frasas cortetas e de dialògs a la… Pirandello ! Una escritura a quala se cal acostumar a la debuta coma conven de s’acostumar a tot discors original e a tot biais de communicacion.
Çò qu’es de soslinhar amb aqueste edicion es sa presentacion perfiècha. La cobèrta es agradiva mas subretot la mesa en pagina permet una lectura aisida de mercé la grossor de sos caractèris d’imprimariá. Aquò’s pas un detalh ! Lo confòrt de lectura deuriá èsser un quicòm que de longa deuriá demorar l’objectiu màger dels editors. Es lo cas per la còla editritz de « E…rau ! ».
Enfin una brava capelada a Miquèl Pedussaud per sa requista lenga occitana. Fa gaug d’aver de traductors d’aquel calibre. Son eles que nos meton a portada la literatura mondiala.
Article de Pèire Rabasse, publiat lo 1er d'avost de 2024 sus lo-lugarn-pno.over-blog.org