Linhas de temps - Linee di tempo - Daniele Dalmasso

Linhas de temps - Linee di tempo - Daniele Dalmasso

Poesias de Daniele Dalmasso - Tèxte occitan-italian

Chambra d'Òc - 2019

Exist 'na generacion que a encara vist d’esguinch – e magara viscut, abo lhi pairsiers o a travèrs lors uelhs – un mond que anava a finir. Un viure fidèl a de modèls sorpassats, esquasi antics, semelhant inèrts a lo devenir di darriers temps. E aquel mond continuen a gachar, bèla se ben estachats ental present : sensa se chamar fòra da las contradiccions mas sensa nimanc se laissar chapar. Daniele Dalmasso aparten an aquela generacion e d'aquela experiença tira fòra substança per son expression linguistica, musicala e poètica, a travèrs na lenga que coma sas raïtz esfonsa dins la tèrra di paires, la Val Vermenanha ente es creissut.

La chausia d'escriure dins na lenga “autra”, confinaa a na condicion subalterna da l'estòria, se d'un cant laissa pilhar a un mond d'images potentas e desgordias, coma son cèrti recòrds d'enfança, da l’autre a decò un valor rivendicatiu polític fòrt, dins la mesura ente devén símbol de na reaccion a la pression ai modèls socials e econòmics e a lors poers omologants dins un mond ente tot se pòl chatar, decò la libertat (Revelh) e d'ente las maschas e i sarvans son despareissuts, dal temp que sem empestats da las tecnologias (Retornatz).

Dalmasso es un poeta a la frontiera: un confin de bòts prim que partatja un derant e un après, la montanha e la plana, de lengas diferantas, que son pas masque l’occitan de las autas valadas e lo piemontés de la plana o aquelas varietat entermèdias entre las dui, mas es decò l’italian de n'escolarizacion importanta e de la cultura “auta” ente son maüraas las categorias d'interpretacion dal mond actual. E es un poeta que passa d'un contuni aquestas frontieras, que lhi son companhas, coma aquela dorsala entre cèl e tèrra es companha de pastres e contrabandiers / gardiana d’las peaas esfonjaas dins lo temp (Paradís perdut).

Amont las montanhas, teatre de la vita de derant, dessot la plana nèblosa (o fumosa per las chiminineas) ente én es inevitablament rabelat da lhi aveniments: chal tombar aval, coma tombon las peiras dal valon (Adiu país). Al lòng di crests la libertat (la nuech quand arrubava dins ai sumis lo menava / a cerchar la libertat; Fogagna niera), aval la servituda. Mas aqueste juec d'oposicion es a la fin aquel que trobem dins un baron de poètas occitans d'aqueste cant d’las Alps, territòri estructuralment de frontiera, sie enti tèxts melhors que dins aquilhi mai debles. E alora magara de generacions a caval entre un derant e un après la lhi a na mai d'una, dins lhi esquasi seissant’ans de produccion poètica occitana cisalpina après lo començament dal moviment occitanista (per qualqu'uns provençalista). Las lion de “linhas de temp”, coma aquelas que entitolon aquesta culhia poètica. De linhas, de bòts de pòrtas, que jonhon de poesias e poètas que retròbon dins la lenga di reires e dins lor experiença de vita las paraulas per contiar la precarietat dal pròpi inevitable desraïsament.

E totun Dalmasso, que totun denóncia e protèsta còntra lhi divèrs Minjafuec, nos uefre dal mesme temp decò qualque consideracion mai desenchantaa: tot chambia, mas ren vai franc perdut (Lo temp), e de bòts esquasi optimista, se es ver que decò ent aquest moment de crisi son possibles de “prims jorns”, ente dins lhi uelhs de na filheta que se duerbon es possible veire tuchi lhi reires / retornats al mond (bèla se mai sovent lo retorn a l'amaa montanha semelha èsser reservat al vielh devengut savi de Foganha niera, o an aquilhi que, dins na prospectiva apocalíctica, se’n escapon champairats da lo ciment, coma dins Archa o, encara, a qui sa viure ental silenci de la solituda coma dins Qui mielh de nosautri?).

Mas Dalmasso fenís pas abo lo s'enregedir dins aquesta prospectiva, passatge aparentement inevitable per qui chausís de poetar dins l’occitan de nòstras valadas, e laissa un ample espaci a l’entimitat de las pichòtas causas (Cotèl, Bici, Cubèrt), dal mond natural observat da qui lhi a viscut dedins da sempre e ne'n conois lo ritme essencial (Abelha, Revelh, Temporal, La Poslinera, Plòu…).

Qualque paraula, enfin, sus la lenga. Dalmasso escriu dins na lenga literària, abo de vèrs de bòts fortement ritmats – én reconois l’autor de chançons occitanas – ente faríem fatiga a reconóisser d’especificitat vernantinas o limonenchas, se volguéssem las cerchar ailai ente esfonson lors raïtz linguisticas, gavaa magara la névera de Chantapernitz, que però s'encantèla a néu dins Paradís perdut. La grafia clàssica contribuís segurament an aquest elunhament, se confronte per exèmple la dobla version de Frema/Frëmma, abo la version transcricha abo una grafia de vaga inspiracion mistralenca (semelhanta a la grafia de l’Escolo dóu Po) que ista mai da cant a lo parlat. Mas al delai de la grafia la lhi a de chausias que revelon na clara volontat de ren istar ancorat al dialècte natiu, sie en aculhent de tèrmes abstrachs e enlitrats forestiers a la tradicion locala, que aquí intron, coma es normal s’atendénder, da l’italian, sie en adoptant de fòrmas occitanas coma lo preterit, temp verbal despareissut dins las varietat cisalpinas, mas comuna da l'autre cant d’las Alps: tuchi lhi Matè de torn venderon sa maire (Chapolums), Dal temp d’autri lops preneron lo comand (Lops). Es pas n'operacion parelh escomptaa ni d'agachar abo tròpa sufisença; creo al contrari que sie ambiciosa, esquasi empossibla dins la mesura ente lhi temptatius de “bastir” la varietat enlitraa de una lenga que da sècles viu sus la bocha di pastres e montanhards iston isolats sus las plumas de pauqui scrivents. Mas sal som compausar de poesias dins una lenga minoritària es ilhe mesma n’operacion doblament poètica, o ben creativa, ental sens qu’en compausant de vèrs se compausa la lenga mesma. Dins aquest sens continuar a escriure en occitan cisalpin es un biais per norrir la lenga de paraulas e beutat.

Matteo Rivoira