Lei passatemps - Michel Miniussi (bilingue)

Lei passatemps - Michel Miniussi (edicion bilingüa)

Michel Miniussi se carrava de z’escalcir tot d’un biais paradoxal, e aquò’s ben per aquò qu’a balhat als Passatemps la fòrma d’un laberinte envertolhat, los retortilhs d’un raconte sens sortida que son sol movement es lo d’u virar lentàs de las sasons, del temps que passa.
Lo libre se debana sus una Còsta caduca, de palaces e de palmièrs, claufida de sembla aristocratas. Acompliment de l’alienaciondins aquesta rompedura entre la societat cosmopolita costat Croisette e la lenga que la conta, que, fin finala son tant artificialas l’una coma l’autra. Armonia descordanta, sabentament picada d’anglicismes e de gallicismes.
Lenga-glossari, mas la quita vida es inventari, inventari uman : "Era la vida, eran las vidas, una farandola de caras, una galariá de portraits". Inventari tanplan, gaireben fetichista, d’objèctes ostentatòris. Daimlers o autras Bentleys, autòs-derision, autò-derision d’un ascèta de la filologia.
Mas l’espèra de Michel Miniussi es d’una paciéncia tranquila. Per la paga pr’aquò, es la nostra paciéncia que vòl : los Passatemps son de còps que i a pro susprenents, amb de recontorns amagats, los cal desgrunar sens se coitar, per n’espelir lo grelh preciós (los Passatemps son tanben de "ceses bequins").
Dins l’embarrament de sa desillusion, Michel Miniussi quita la pòrta entre-dubèrta : lo libre s’acaba sus una "alba".
Frédéric Voilley

Revirada en francés de Robert Lafont. Illustracions de Bernard Manciet.
Maqueta de Jean-Marc Latapie.

Pretz Antigone vila de Montpelhier 1994

Editat per Les Amis de Michel Miniussi.

L'autor:

Michel Minuissi es nascut a Paris lo 15 d’agost de 1956.
Passa sa joinessa a Canas sins sa familha mairala, provençala de longa tradicion. A l’entorn de 17 ans, encontra lo grop de lenga occitana de Nissa e participa activament a la parucion de lor revista "La Beluga".
Perseguís sos estudis universitaris a Montpelhièr, sota la direccion de Robert Lafont e s’especialisa dins la literatura occitana per ne venir un element actiu, rigorós dins son escritura, brilhant e creator.
Conservator de bibliotèca en País d’Oc, entreten una correspondééncia rica e reguara amb los escrivans de lenga occitana.
De mai, escriu e publica, sovent jos anonimat o amb un escais, dins la revista OC, e ne ven redactor tre 1986 de letras, nòtas literàrias, estudis d’autors, poèmas, ensages...
En 1988, paréis son primièr roman, Jiròni, editat per Jorn/Fédérop (presentat per Robert Lafont).
Gravament malaut tre 1981, perseguís amb tenacitat son òbra escrita e contunha de promòure eficaçament la revista OC, totjorn exigent dins la causida dels tèxtes publicats, coma dins lor qualitat literària.
Dins son segon roman, que lo manescrit n’es balhat a las edicions OC pauc abans sa mòrt, Lei Passatemps, paréis a la debuta de l’annada de 1994, çò que li val lo Prèmi literari Antigone, la meteissa annada a Montpelhièr.
Michel Miniussi defunta lo 9 de genièr de 1992, daissant una soma considerabla d’escriches non encara publicats.

Presentacion de Robèrt Lafont:

Miquèu Miniussi aurà traversat la literatura d'òc sota lo signe d'una elegància culturala e d'una distinccion de l'èime. Elegància d'aver causit l'expression occitana non pas coma un enrasigament dins l'espés dei determinacions atavicas, mai coma un païsatge de l'òme e de l'art. De familha se confrontava d'un costat a Provença, de l'autre anava prene la mesura de la poesia e dau sègle devers Trieste, ont li moriguèt un parent, pauc abans sa pròpria fin, poèta requist en un autre encastre de Mar Mediterranèa, e de la malautiá pariera.

Coma o pròvan sei cronicas d'OC. Miniussi èra un dei mai perfièchs coneissèires de l'escritura occitana dau passat (escolèt d'annadas a Montpelhièr en voluptats intellectualas a ne tastar lei chucs) e un dei pus fins pagelaires dei capitadas d'ara.

Amb una delicatesa de pluma pacientament apresa, escriguèt per se bèu primier d'autrei cronicas, aquelei d'una generacion sus un marge (de mar, de mond, dei sentidas) ont caup tot un univers d'esmòus e lo tragic d'una destinada dins la florida congostada de la joventut. Ne demòra Jiròni, sens nom d'autor (Federòp-Jorn 1988). Avià d'aquela maniera, qu'es ren que sieuna, trobat l'aisina d'un mestritge de la lenga e de la pròsa. Podiàn venir Lei passatemps en omenatge a Belaud (un autre grand artista dau marge de l'òrdre e dau plen de l'art). Venguèron lentament, en capítols cortets, per cernir lei cretas dins lei quites plasers e dins l'enueg d'una existéncia de lésers amonedats.

Lo legèire, occitan o pas, es pregat de pas s'enganar. La distància que manten aquí la lenga provençala de tradicion literària amb una gent vestida e rosegada de superficialitats mondanas, e que laissa lo francés i faire sa marca d'autenticitat (inversion radicala dei poncins nòstres), aquò's pas soncament teneson critica. Aquò's cerca d'una ascla dins l'òme, dins lo temps de viure, dins lo balèti monotòn dei plasers, ont se descuerp una dignitat, qu'en mai de se perfilar sus la "Côte ", s'aprefondís fòra lo "Midi" ò dins l'extraordinària caissa de resonància au destin qu'es Grassa.

Miquèu portava son libre a l'acabament dins l'évidéncia de sa mòrt avesinada e la portava ela amb una elegància suprèma. S'es clausa sus un libre de l'allusion, que se dona pas mai que lei pus grands de la mena a la primiera lectura, una vida tota en equilibris pudics.

Robèrt Lafont.

Extrach en occitan:

LA SOIRÉE TIRAVA DE LONG. Per lei taulas s’abandonava lo decorum dau repais, vaissela e candelas acabant de plorar sei perlas de lach. Davant la villa tres jazzmen fasián dançar quàuquei cobles, lentament, d’un balancejar pròche dau ridicul. Un rampeu de trompeta e Nancré fresinèt d’orror. Degun s’empartissiá encar, acampats dins lei salons e sota lei panas blancas qu’aparavan dau seren. Coeuvre sortiguèt en quitant Lorenzo a la gàrdia de Ghislain, passèt lei darriérei taulas e s’acaminèt mai plan vers lei bois e lei cedres. Aviá destriat una vesta se que pensava dau Nancré. Ailà dins l’ombrum. Doas candelas sus una peuna de bronze, davant lo Cedre de Sa Majestat, e Guillaume que benleu dormissiá sota lo cachemire. L’amirau s’aplantèt qu’un rosier l’estremava. Res bolegava pas.
M. de Coeuvre s’avancèt fins au bufet e atrobèt Sigismond, embrunit, e s’entornèron cotria a la villa, lentament, en fasent lo torn dei cedres. Tres pas encara e Sigismond s’aplantèt que mormorejava :
« Cette nuit, comme hier, je m’y glissai dans l’ombre. »
Encombit soriguèt a l’amirau, e rintrèron tot plan-plan a la villa.

Article critica:

Aquel obratge, que gausi pas qualificar de “roman” tant es de mal classificar, pòrta lo titol de Lei Passatemps. Alavetz, es plan titolat. Per tant que, non soncament los personatges en question passan lor temps a lo tuar, mas semblariá que lo quiti autor escriguèsse per passar son temps e benlèu, disi plan “benlèu”, nos far pèrdre lo nòstre del melhor dels biaisses.
 
Amb de mots plens, Miquèu Miniussi descriu lo voide d’un desenat de vidas perdudas a se pèrdre dins las bastidas e los palaises de la Còsta d’Azur. Lo champanha raja sus totas las paginas de l’obratge! La causida dels mots es sabenta, pòt quitament arribar que siá delicada. Sempre es inesperada. L’autor jòga sovent dels contractes de la semantica per crear una mena d’estetica lengatgièra e literària. Aquel libre es una creacion tras qu’originala dins la literatura d’òc e benlèu, tanben, dins la literatura mondiala (mas aquí soi pas pro coneisseire per o afortir). Aquel biais de descriure l’enuèg, lo voide e la languina amb de mots que semblan “pigres” es, tot comptat e rebatut, un biais de far de literatura esnòb. L’esnobisme sembla çò que caracteriza lo mai aquel obratge. E, justament, aquel caractèr pòt indusir, un moment donat, un malaise a cò del legeire. D’efièch, aqueste, es pas obligat de seguir de longa l’autor.
 
Miquèu Miniussi escriu çò qu’escriurián sos personatges desvariats. Sembla de far çò que farián sos personatges desobrats, ocioses, vaganauds e sempre espingolats. Valent a dire que l’autor trigòssa son escritura coma sos personatges trigòssan lors vidassas. Semblan de carpas mirgalhadas que viran longamai dins d’aqüariums. E mai s’aquestes bocals son tan grands coma los palaises de la Còsta d’Azur, aquò empacha pas qu’a fòrça de virar en redond n’acaban per prene caluquitge.
 
L’estetisme preciós e descabestrat de Miquèu Miniussi va plan un moment, mas tròp gasta lo jòc. Compreni pas plan la tòca de l’autor que sembla d’èsser estada de s’atissar de longa a nos enuejar. A la debuta, lo legeire (parli per ieu), amb delèit, se daissa anar al jòc. I pren quitament un vertadièr plaser talament l’estil d’escritura es linde e inusitat. Lo plaser de la descobèrta es present dins la lectura. Sa causida dels mots es un regal. Coneis totas las possibilitats de la lenga nòstra e no’n fa generosament profiechar.
 
Cal ben dire que l’escomesa de l’autor èra de talha: descriure lo nonrés, o çò que lo poriá semblar. Miquèu Miniussi nos enfonsa, alavetz, dins la confusion per nos poder far tocar del viu la confusion dins la quala nadan sos personatges. Aquestes, tornem z-o dire, son totes de trigòssasabatas de luxe. De monde manierats e ininteressants al possible. Sempre a se far lusir lo monilh. L’escomesa literària residís benlèu aquí: cossí menar lo legeire a s’interessar a qualqu’un o a quicòm que val pas tripetas? Demòra pas que los mots e lor engimbradura a trabalhar. Es aquí que s’espandís tot l’art e tot l’engèni de Miquèu Miniussi.
 
Lo libre s’acaba coma a començat, per de descripcions de non-eveniments. L’autor las enfiala a pertièra, sens se tractar del legeire. Tant val dire que l’obratge a pas ni debuta, nimai fin. Es pas un roman, son de menas de cronicas. Se poirián quitament batejar Las cronicas d’un enuèg perpetual. Es una longa tirassada de sentits personals, despintats a còps de frasas que se vòlon estranhas dins de capitols sens cap ni centena. Òc! Malgrat la remirabla tenguda de son escritura, i a d’esnobisme dins aquesta òbra. Avèm aquí de literatura experimentala. Es almens atal que la percebi e, o pensi, es atal que la cal condreitament presentar al lectorat potencial.
 
Mas, probablament, lo pus grand defaut de l’obratge, son pus bèl endec, aquò’s sa longor. L’autor, aquò rai! Metèt cinc ans per escriure aquestas cronicas. O faguèt, aquò se compren, a temps destorbe. Aviá aquí, sul talhièr, sos “passatemps”. Los podiá prene, reprene e tornar prene quand aquò li prusiá. Damatge que degun age pas pensat que los legeires, eles, los anavan legir de tira! A la fin la lectura ven tras que fastigosa. Los personatges, l’autor, los legeires, totes ne son a se mordir la coa. L’atmosfèra ven pesuga e la leugieretat dels mots, totjorn e aürosament presenta, basta pas mai per encantar lo legeire. La lectura ven alassanta. Damatge.
 
Lo publicacion se ganhèt, en 1994, lo Prèmi Literari Antigòna. Malgrat las resèrvas que poguèri escalcir çai-dessús, lo libre s’amerita una granda discussion. Seriá pecat de lo legir pas. Es un joièl de la literatura nòstra.     
 
 
Sèrgi Viaule, lo jornalet.