La tèrra que demòra - Claude Michelet

La tèrra que demòra - Claude Michelet

Roman - Revirada occitana de Michel Villeneuve

« La tèrra que demòra » publicat en 1965 es lo primièr roman de Claude Michelet. L’òbra s’inscriu dins lo contèxte de las leis d’orientacion agricòlas de 1960 e 1962 del ministre de l’Agricultura Edgar Pisani, leis qu’an prigondament e durablament cambiat nòstre campèstre. Aquelas leis avián coma objectius (1) d’afortir l’arrengament fonsièr e organizar melhor las susfàcias agricòlas per reduire los còsts de produccion, (2) d’ajudar a l’organizacion de la profession agricòla per augmentar lo benefici de l’activitat professionala e (3) de far créisser la part de cadun dins la reparticion del revengut agricòla del país en realizant las condicions pel despart o lo reclassament dels agricultors que podián pas demorar a la tèrra.

Claude Michelet nos conta aquí la lucha de Joan bordare, un païsan de Lemosin, per gardar la tèrra de sos aujòls. Joan Bordare, un òme ruf, d’aquela raça, seca, noseluda, nerviosa, aquela raça que s’encranca a la tèrra dempuèi de sègles e que se fa passar de generacion en generacion, lo gost del trabalh e l’amor gaireben carnal per las qualques ectaras de tèrra que cultiva.
Pr’aquò s’entend dejà, pas luènh de la comba dels Vèrnhes, lo bronzinament dels buldosèrs. D’unes, se disiá, vendrián cercar d’uranium, d’autres, investir lèu dins de futuras demòras…
Dins la comba, Bordare es lo sol païsan a pas voler vendre las tèrras, seriá a pes d’aur. Es sol contra totes per que sa tèrra demòre…

Lo primièr roman de Claude Michelet, cantoral de la tèrra e dels òmes que s’encargan.

Edicions IEO Tarn.

L'autor:

Claude Michelet es nascut a Briva en 1938, un temps agricultor, a totjorn agut lo talent per contar dins sos romans la tèrra e los que l’encarnan. Son òbra foguèt recompensada amb lo prèmi dels Libraris, lo prèmi Eugène-Le-Roy e lo del Roman popular, entre autras distincions. A en particular escrich lo celèbre « Dels tordres als lops », lo primièr volume de la granda sagà dels Vialhes en Corrèsa..

Le traducteur:

Michel Villeneuve es un sòci del Centre Cultural Occitan de l’Albigés. Engenhaire a la retirada, viu a Auçac (81) dins la bòria ont es nascut en 1949. La tèrra que demòra es sa primièra publicacion.


Una collecion novèla: Revira Lenga

A l’initiativa del Centre Cultural Occitan de l’Albigés e en partenariat amb l’Institut d’Estudis Occitans de Tarn, una colleccion novèla ven de nàisser en çò de las Edicions IEO Tarn : la colleccion Revira Lenga, de reviradas fachas per d’aderents e d'aderentas de las associacions IEO del departament de Tarn.
« La tèrra que demòra », revirada del libre de Claude Michelet « La terre qui demeure », n’es la primièra sortida.

Critica: Claudi Michelet d’ara enlà portat per la lenga nòstra

Claudi Michelet es nascut, a Briva, en Lemosin. Es estat un temps agricultor abans de viure de sa pluma. Es un escrivan occitan d’expression francesa fòrça reconegut dins l’espaci francofòne e benlèu al delà. A la lectura de son òbra literària, son estacament a la tèrra occitana es evident. Pasmens, aquel amor per sas originas lo menèt pas fins a se proclamar occitan cap e tot. Se tracha puslèu d’una apartenéncia nostalgica. De fach, una apartenéncia regionalista. Los personatges preses per modèls son forçadament occitanofònes, mas l’autor renega aquel element, pr’aquò sensat essencial dins l’elaboracion de sas ficcions. La tèrra que demòra es lo roman premièr escrich per Claudi Michelet. Lo publiquèt en 1965 e aquela data, en meteis temps que lo luòc, son de metre en relacion amb lo contengut de l’obratge.

Çò d’interessant amb aquela publicacion d’una òbra de Claudi Michelet es que lo libre se dobrís sus un tèxte de Joan Bodon mes en exèrg. Se tracha d’un tèxte d’evidéncia nacionalista tirat de « La Quimèra ». Lo vos balhi : « Lo pòble existiriá pas mai en tant que pòble se pèrd la siá lenga. Cossí cridariàm la nòstra libertat amb de mots que serián pas los nòstres. Cap d’aucèl canta pas la cançon d’un autre perque se pòt pas ». Aquela causida me buta a doas reflexions. La primièra es que l’editor, valent a dire la seccion departamentala d’Albigés de l’Institut d’Estudis Occitans, l’a pas causida sens n’aver comprés lo sens nimai n’aver mesurat lo contengut revindicatiu prigond. La segonda es que Joan Bodon, coma fòrces occitanistas de son temps e del nòstre a pas lo coratge de dire clarament de blanc çò blanc e emplega de metafòras qu’edulcoran sa pensada. Rai ! Sabi ben pro que se tracha aquí d’una òbra literària e non pas d’un panflet politic e vau pas far d’alonguis sus aquel tèxte mes en exèrg que, ça que la, valiá d’èsser remarcat.

            Claudi Michelet es estat païsan en Lemosin, çò que significa qu’es estat un òme de la tèrra e quand òm es una femna o un òme de la tèrra, aquò’s per la vida. Mas Claudi Michelet es pas l’òme d’una tèrra quina que siá. Es enfant de la tèrra-maire occitana. Lo monde dins lo qual s’es banhat es lo de la cultura occitana la mai prigonda. Lo fach qu’aja escrich sas òbras literariás en francés cambia pas res a l’afar. Si-ben-tant, l’autor posa son inspiracion de la societat que l’a vist nàisser e que l’abaliguèt. Emai se cal, plan solide, relativizar aquela afirmacion vist que son paire foguèt ministre e que la vida d’un païsan avent agut per paire un representant de comèrci vengut ministre pòt pas semblar del tot a un païsan avent agut per genitor un autre païsan. Aquela diferéncia transpareis dins aqueste libre coma dins sos autres.

Ni per aquò, Claudi Michelet escriu amb una economia que fa sa marca literària. L’istòria que nos conta se debana per la debuta de las annadas seissanta del sègle passat. Èra lo temps del regropament de las tèrras, valent a dire lo passatge de la paisanariá a l’agricultura intensiva que se faguèt, nosaus o podèm pas oblidar, al meteis temps que lo passatge massiu de l’occitan al francés. Se tracha d’un episòdi apevat sus un reire-fons de traïson entre vesins e de mudason sociala. I a los que se daissan vendre per quatre francs espanhòls e los autentics que vòlon pas daissar la tèrra noiriguièra, la qu’abalís la familha dempuèi de generacions. I a los que gausan far lo pas de cap la modernitat al prètz de lor èime prigond e los que sabon l’assegurança del lendeman de mercé la pitança porgida pel trabalh de la tèrra, emai per tan penible que foguèsse. I a los que vòlon viure dedins a agachar la television e los que vòlon contunhar de viure defòra al solelh, e a la pluèja quand ne vira.

Se tracha aquí d’un esquiçada en doas visions de l’agricultura. Claudi Michelet nos balha presentament un roman psicologic de tria. Nos parla d’una situacion que deguèt rescontrar dins lo campèstre lemosin. Sos personatges son tras qu’umans, amb lors fòrças e tanben amb lors flaquesas. Tot comptat e rebatut se poiriá -s’aquò èra util e necessari- classificar aquela òbra demest los romans istorics. Un que conta « las trentas gloriosas annadas » del costat de la ruralitat, domèni gaire explorat dins la literatura occitana, emai foguèsse d’expression francesa. Aquela mudason sociala de la campanha a la vila se fa al meteis temps, o avèm vist, que lo quasi escantiment de l’occitan al profièch del francés. Se tracha, adoncas, d’un mudament societal e sociolingüistic, emai se lo romancièr eluda la question, pr’aquò fondamentala de la substitucion lingüistica de massa a n’aquela epòca.

Un quasi cambiament de societat se fa pas jamai sens trucs psicologics. Pertot sus la planeta lo passatge del caval de tira al tractor s’es pas fach sens saganh e Occitània a pas fach excepcion. Es çò que conta aquel libre de Claudi Michelet. O fa amb la sensibilitat de qualqu’un que coneis plan lo mitan que descriu. L’autor a la pluma justa e aluserpida. Es un regal de lo legir contar. Es un plaser de lo legir dins la lenga del país.

La revirada de Miquèl Vilanòva, que me perdona d’o dire atal, es a còps patesejanta. Non pas que conesca pas la lenga que benlèu la coneis melhor que non pas ieu, mas a pas cap d’ambicion per ela. Vòli dire per aquí que refusa de l’inserir dins lo movement grand del renaissentisme que vivèm a l’ora d’ara. Refusa, entre maites exemples, d’emplegar lo mot « meteis / meteissa » per ne demorar al francisme « mème / mèma ». Sabi ben qu’al quotidian e a l’oral s’emplega pas « meteis » en Albigés. Pasmens quand se fa òbra d’escritura es pas coma quand òm s’adreiça a la vesina en çò de la quala sèm vengut crompar una dotzena d’uòus. Me sembla que i a mantunas situacions d’emplec de la lenga. Miquèl Vilanòva sembla s’èsser volgut arrapar a l’emplec primari. Cossí e perqué ? A partir del moment que lo traductor causiguèt d’emplegar la grafia pròpria a la lenga nòstra auriá degut anar a cima de son procediment e defugir los francismes los mai vesedors, per dire pas los mai grossièrs. Es una question de dignitat per la lenga, mas pas sonque, es tanben una question de dignitat per lo que l’escriu e los que la van legir. Vertat es que coma legeire òm se pòt sentir ofensat per aquel biais de maltractar la lenga. Disi pas que se pòsca pas far de dècas en escrivent que soi lo primièr a ne far, pasmens l’emplec de francismes es aquí sistematic e deliberat. E que dire de la demission de sos dos correctors ?

Rai ! Las causidas de Miquèl Vilanòva son las seunas. Son meriti es pasmens d’aver fach lo trabalh. Sa lenga es clara e jamai subrecargada, talament qu’a còp sembla minimalista. Es una lenga que convendrà als lectors novelaris, çò qu’es una egrègia qualitat. Espèri que nòstre novèl traductor s’arrestarà pas en tan bon camin e que contunharà sa tòca.

Un còp de mai nos cal mercejar totas aquelas seccions despartamentalas de l’Institut d’Estudis Occitans que fan d’edicions. Demest aquestas, la d’Albigés es pas la darrièra a rebussar las margas e a metre las mans dins lo cadais. Òsca a n’ela.

Critica de Pèire Rabasse, dins Lo Lugarn lo 15/01/2022.