Brics - Poesias de Luca Martin Poetto

Brics - Picchi - Poesias de Luca Martin Poetto

Chasque cima ilh vèi de parcors per lhi arribar, chasque poesia un charge d’esperienças par la composar. Brics se vòl ésser un aise per se connectar al monde litterari de l’Occcitania granda. Aqueste jove autor neissut a Turin, a chausit  de tornar en Val Cluson, travalha au licèu de Briançon e al es engatjat per Valorizar e far viure lo territòri alpens piémontés.

"Coma d’agulhas, la luna  cassa sos raions / dins al fuèlhatge en tricotent la nuèit / sus los liçòls blancs."

Presentacion de Matteo Rivoira / prefaci de Franc Bronzat. Tèxt occitan-italian.

Edicion Chambra d'Òc (Italia).

Brics: chasque cima al vèi de parcors per lhi arribar, chasque poesia un charge d’esperienças per la composar e coma iquen lo parcors dins lo sens material e aquel poetique ilhs se meiclon en traversent la montanha per monar en se elevent pas mesquè d’altituda mès bèle al nivèl d’attituda. Brics la vòl ésser decò un aise per se connectar al mond litterari de l’occitania granda e per içòn s’explica la chausia d’eicrire dins la grafia normalizaa, un biais per sortir de l’eicart territorial e cultural de nòstras valadas.

L'autor:

Poet Luc Martin nais lo vint e sièis Feurier dal 1989 à Turin, diplomat en socio-psico-pedagogia, après agut fenit las eicòlas en vièla al a chausit de tornar amont e se plantar en Val Cluson dins lo vièlatge de sa familha. Apren l’occitan per sos sènhes e las gents dal vièlatge, al a travalhat per lo guichetlinguistique de l’occitan abo d’associacions de cultura locala. Al a entamenat d’ enquèstas sus la lènga e la cultura de la valada abo lo but de realizarun dicciònari de la Val Cluson. Interessat per las danças e las chançons popularas, al eitudia la viòla e abo d’amics al a fait eipelir lo grope fòlc-rap “Bogianen”. Membre dal secors alpenc e guida de mèia montanha, al travalha a dins un licèu a Briançon e al es engajat per valorizar e far viure loterritòri alpenc piemontés de jos los aspectes istòrics, culturals, linguistiques e ambientals.

Presentacion de Matteo Rivoira:

Las poesias de Luc Martin Poet las se pòlon betar sença problèma dins la rea de la tradicion literaria occitana de Las Valadas. El nen reprend las tematicas e las linhas de desvelopament e, per moien d’aiçòn, l’inevitabla evocacion de la montanha qu’ilh es demandaa ja dal titre: Brics. Caira sobeirana d’una opausicion entre aut e bas, al mièi de las cimas e la plana, qu’ilh noiris la producion poetica d’aicèstas valadas, perquè es la mesma oposicion que traversia son istòria, sobretot aquela mai pròcha. La devalaa viscua coma alienacion, coma la fosse un mal comun (en s’encalent de dobrar paraulas un pauc fòrtas) que idealament nos porriam far remontar al moment d’ont las valadas, culturalment e linguisticament adrèiçaas arrés al caire transalpenc, las se tròbon escartaas d’el e adreiçaas derandon pustòst vèrs la plana e sos centres, linguisticament e culturalment diferents, coma diferentas eran las condicions de vita que las semonian. Una blessura que laissa la marca e, a travers las generacions, la se repropausa – sus lo plan poetic, si non sus aquel esistencial – a un jove que chausis abo reconoissença la lènga dal sènher (Sènher; La velhaa), drant per parlar e puèi per crear: Fraire Cluson coma tu / L’es una vita que vauc aval / Sença janmai quitar cèstas montanhas (Fraire Cluson).

La creacion pren, inevitablament, fòrça de revendicacion:

Los autris escapats a cherchar l’America iqui-bas dins la plana: / D’un caire las eitièlas / De l’autre los ribans. / Un puèple sença conciènça D’una tèrra sença puèple (Siuc d’eici). Sioux di qui/ sono di qui: identificacion abo los ganhats de l’istòria, mès al mesme temps vòutz que tròba dins la lènga d’aicèstos derrièrs lo biais per contiar un mond diferent, qu’al porria ésser (e benlèu al sarè jamai). Al pantaisa pas, totun, Poet: la lènga solèta ilh salva pas de l’alienacion: E la lenga es pas la clau (La ròida); Mistral es luènh (e totun encara ben dins l’aire).

Pas masquè alienacion e contia mitica de çò que es pas estat, totun, mès de moments de patz e de jòi, qu’ilhs ubron– eiquì veritablament – a la chança d’un mond diferent: lo poaile alumat, / Aic mon vèire plen, / De caire ma vèça duerm ben. / Mon cuer es apaizat (Apaizat).

En fons la lh’a las crests dals monts, que al contrari d’ésser una bòina, ilhs son es luòc de passatge, coma al es lo Montgenèbre en A la Rèina.

Es possible reganhar la lènga e una cultura originala e per biais d’aicèsta conquèsta sonhar aicèste mal? Probablament na. La se rebastis pas lo passat, que totun la se vorria purjat de la misèra, de l’abcença de prospectivas e de mobilitat sociala. La se resviscola pas una lènga sença l’ajut de la comunitat en sa totalitat (e benlèu de las istitucions). Las tornaren donca jamai las alandras (En agachent las alandras)? La question sobra, mès l’attenta ubris a la resistença: las montanhas son eiquì e las se pòlon repoiar en seguent los sentiments e cherchent dins l’ereteatge la sava per viure diversament lo present.

La lènga ven alara un instrument per contiar poeticament (e crear) aicèsta possibilitat de retrobar en aut l’eschipatoira da l’alienacion, e la lènga se salva, a son viatge, trobent sus la patja escrita un espaci per esistar. Lo nebot-poeta a fait fosonar son ereteatge e graça a sa creativitat la rea de la tradicion literaria ilh se fai mai lonja, larja e ospitalièra e eiçòn es un ben per la cultura de nòstras valadas.

             Matteo Rivoira

Matteo Rivoira es creissut a Rorà en Val Pèlis, ente dins las lònjas istats de l’enfança pasaas en montanha abo lhi pairsiers comença a parlar en patois que la deven parelh una de las lengas principalas que adòbra en familha e al país. L’importança d’aquelas experienças se manifesta plenament quora un encòntre aürós abo Arturo Genre – que considera un di siei mèstres decò se l’a encontrat un bòt solet (mas n’a lesut e estudiat a lòng lhi escrits ) – imprím na viraa decisiva a lhi siei estudis que se meiron da la literatura francesa a la dialectologia, lo reportant per cèrtas manieras al ponch d’ente era partit, abo la preparacion de na tesi de làurea dediaa a lhi noms di luec dal país. Lo nòu filon d’interès lo mena, per na sèria de circustanças aürosas, a continuar decò après la làurea a collaborar a l’Atlante Toponomastico del Piemonte Montano. Mai o menc dal mesme temp comença son empenh ental champ de la tutèla e de la promocion de l’occitan de sa valada. Seguentament comença la sia attivitat dins l’Atlante Linguistico Italiano dell’Università di Torino, ente encara trabalha; da qualque an ten decò cors de dialectologia, sovent incentrats sus tematicas relativas a las minoranças linguísticas.

Direttore ediroriale: Ines Cavalcanti
Testi redatti da Luca Martin Poetto
Studio grafico: Graph Art - Manta (Cn)
In copertina : Monte Albergian
Si possono ascoltare le poesie di Luca Martin Poetto in occitano: http://www.chambradoc.it/Bries-Luca-Martin-Poerro.page

Edizione Chambra d'Oc
Stampato a Manta - Gennaio 2020 - Graph Art

Prefaci:

Luc Martin Poet es lo derrier dals poetas que salhon a la lutz dal solelh de las nòstras valadas occitanas dal Piemont. L’aic conòissut qualques ans d’eiquen a Pinheiròl, dins l’occasion d’una vespraa sus la lènga sarda al circle cultural Grazia Deledda dont ilhs m’avion convidat per parlar de lènga d’òc. Luc quel vèspre abo son grope musical al a animat la velhaa qu’ilh a seguit la conferènça. Aic descubèrt ren masque un bon sonaire de viola e un bon dançaire més decò un bon patoesant clusonenc, pròpi dal vièlatge de caire al miéun. Nos avem començat de colaboracion, nòstra tòca es aquèla de far un diccionari de l’auta Val Cluson betand ensemp tot lo material culhit en aicèstos ans abo aquèl que Luc a sabut sortir de l’ airal de Fenestrèlas menand plen d’enquèstas sus lo territòri. Entramentier l’interés per nòstra lènga e nòstras tradiccions creissia. Luc al a organisat, en colaboracion abo l’associaccion “Barbarià”, una tièra de velhaas, sus la cultura e la lènga occitana de l’auta Val Cluson las quintas, las an agut un bon succés. Tot eiquen a contibuit a lo possar vèrs la realisaccion d’una culhia de poesias, plasentas e saborosas, dont la se véi una richèça lingüistica qu’ilh es fruit de sa rechercha lessicala. Brics es un miralh de son grand amor vèrs sa tèrra, faita de prats, bòscs, montanhas, combas e goleons. Sas poesias son plènas de sentiments vèrs sa gents, los rèires emigrats en França coma son sènher. Avèm laissat nostras meisons/ sènça soldis ni papiers/abo un pauc de crentia se nen anim vèrs Lion/ en anent contra la correnta qu’ilh mèna nostre Cluson... e coma un novèl Don Quijote de la Mancha, Luc a decò chausit, novèl poeta de la valada, un chamin que sarè pas comprés da tuts: aquèl d’ escrire sos verses dins la vèlha grafia de nòstra lènga, aquèla dals rèires, aquèla qu’ilh a espelit una granda literatura reconòissua a nivèl mondial més que venguèc dobraa bèle per escrire patjas umblas coma aquèlas de las “ordenanças” dal còdi Gauthier de Mentolas o dal còdi Orcel de Pratjalats. eiçòn es chaminar sus la vèlha draia d’ una cultura jamai estentia e per son biais, onorar la gents de nòstra valada dal Cluson. Sabo que la sarè una batalha lonja e dificila més Luc es jove e lhi passo volentier, en fasend resson als sos verses, ma tea: que puesche alumar son fuòc e puesche esclarzir aicèst pechit Escarton.

Franco Bronzat.

Estrach:

Nuanças  (estrach audio)

Al calabrun
ariba la bass’ora,
e s’ilh s’eilonja l’ombra
derrèire l’eichina
la vòl dire qu’un marcha vèrs lo solelh.
Si l’es vèr que la se nais
entre planhs en plorent,
abo la jòi tot à l’anviron;
mon but sarè d’aguer viscut
en manièra de muorir en rient,
environat dal plor.
Sabatz, las eitièlas las se vean melh:
quand lo lum s’aclina.
Mesme si la nuèit siai sombra,
sença rancura
un crenh pas nun.

Chasteaus en aire  (estrach audio)
Rèina de ma fabla
sus la blancha paja
sentiments se fan motz
efemères coma mos
chasteaus de sabla
sus la blancha plaja.
Astimo mai los bastir din l’aire
d’ont ilhs se desputon la plaça
abo trons e briors d’auraç
sus la tèrra ilhs sobron pas gaire
entre correntas perfondas
que tracaçon çò que la lh’a en surfaça
en levent autas las ondas.
La mar coma l’amor tot eifaça.