Lo lop d’Irati - Marcel Abbadie

Lo lop d’Irati - Marcel Abbadie

Dariús nau ans e mieja e lo cosin Lení ueit ans que son en vacanças per ua setmana dab pairs e mairs aus cujalòts d’ Irati en Sola. Au parat de la purmèra sortida en montanha que creden d’aver vist un lop. E que vederam los mainats n’an pas saunejat pr’amor que tornaràn véder la bèstia...

Dus personatges plan coneguts per lo parçan e en delà, lo deputat Joan Laplaça e lo militant ecologista Eric Pelentin, que’s son invitats en aquera istorieta, l’un tà condamnar, l’aute tà deféner lo lop.
Be seré aqueth conderilhòt drin premonitòri quan sabem los lops d’Italia hèra pròches deu noste Bearn, shens desbrombar los qui son hèra nombrós per los Monts Cantabrics d’Espanha ?

Marcel Abbadie a reçauput lo prèmi Jean-Marie Grangé per aquest obratge en 2017.

Lo prèmi Joan Maria Grange es decernit per l'Acadèmia dels Jòcs Florals, la mai vièlha institucion literària d'Euròpa (fondada a Tolosa en 1323). Joan Maria Grange foguèt Majoral del Felibritge e lo son prèmi especial recompensa un obratge de pròsa e de literatura en gascon normalizat.

Collection Joven’Oc, IEO edicions.

L'autor:

Marcel Abbadie, professor de las escòlas vadut a Revenac, a l’entrada de la vath d’Aussau qu’ei l’autor de libes en pròsa e de recuelhs de poesia inspirats per ua part importanta per lo país pirenenc. Los libes, escrivuts e publicats en francés en purmèr, que son arrevirats per l’autor e publicats en bearnés (gascon normalizat).

Extrach:
– Dariús, entenes ?
– Non… n’enteni pas arren…
Craquets, huelhas trepilhadas, los pas d’ua bèstia qui arrodeja. Lo chalet qu’ei de husta e en la nueit que s’i enten bruts de tots. Dariús que tranquilliza a Lení :
– N’ei pas que lo vent qui boha mei hòrt de quan en quan, tornam dromir, ven.
– Mes totun qu’èi entenut…
– Mes qu’as entenut donc ?
– Com un uglament, qu’averén dit un lop.
– Aquò n’ei pas possible, be i a longtemps los lops n’i son pas mei en la montanha noste. Qu’ei lo can pastor bissè, lo qu’avem vist ger quan arribèm. Anem, dromim adara.
Los dus mainats que son en dus lheits superpausats, Lení au mei haut. La crampa escura qu’ei esclairada sonque per un hiu de lutz qui passa en devath de la pòrta e qui vien d’ua lutzòta deu colidòr.
Dariús, nau ans e mieja e Lení ueit ans que son cosins. Que demoran a Tolosa e cada an en agost, que vienen en familha passar ua setmana de vacanças en çò d’Irati en capsús de Larrau. Que cau díser, Guislan lo pair de Dariús e Silvana la mair de Lení que son natius deu Bearn, au ras de la Sola e segur qu’aiman de quan en quan tornar véder las montanhas. Barbara era, la mair de Dariús qu’ei deu Lòt e Garona e Dàvid lo pair de Dariús que vien de las Charentas mes tots dus que son vaduts amorós deu noste país pirenenc.
Dariús que s’adrom mes Lení que torna e que torna virà’s en lo plumon shens poder trobar lo som. Lo pastor… lo pastor… non pòt estar lo can pastor. Lo lairet d’aqueth can qu’ei sord « oao… oao… oao » e los espaçaments que’n son regulars. Çò d’entenut n’èra pas atau. N’èra pas un lairet qu’èra un uglament, un uglament long e planhós, lamentós. Mes averé lhèu saunejat ? Segur lo lairet qu’èra quasi inaudible pr’amor d’estar luenhèc. Be seré meilèu lo brut d’aqueras vielhas 4L enqüèra utilizadas peus aulhèrs tan bonas taus camins de montanha ? « Hautas sus patas que passan pertot » los avè dit un aulhèr encontrat quan arribèn.

Article dau 19 de novembre de 2016, dins lo Jornalet:

Marcel Abbadie, 75 ans, qu’a hèit ua carrièra de regent, puish d’educator especializat. Bearnés de Rebenac, qu’a tostemps practicat, aimat e finaument servit la lenga nòsta, popada dens la contrada de la Vath d’Aussau. Artista (que pintra e qu’esculpta finament lo bòi), qu’es tanben escrivan: poèmas e libes per dròlles. Quauques annadas a, qu’avè notadament publicat Pèir l’Ors (Per noste), beròiament illustrat. Uei, que pareish Lo lop d’Irati (IEO Edicions, 100 paginas, 10 èuros), ornat deus sons dessenhs.
 
L’istòria que’s la de dus mainats qui, dab la familha, hèn un petit sejorn en Bascoat, en Hauta Sola mei precisament (Zuberoa en basco). Que son per vacanças cortetas dens los ostalets d’Irati, au pè deu massís rocassut de l’Arbalia (seuva de las Arbalhas). Los hacs (haus o hagets, ce disen tanben en gascon), los avets, los cassis qu’i son nombrós,  e los qui s’i passejan deven préner guarda aus avencs, aus clòts pregonds e a las galihòrças d’aqueths Pirenèus calcaris. N’èm pas luenh deus gorgs impressionants d’Holzarte o Kakuetta  e autes barrancos au pè deu pic e de las arras d’Ania. Lo Marcel Abbadia qu’imagina – n’es pas impossible – que lops son tornats dens las seuvas e lanas d’aquera tèrra basca. D’on vienen? D’Itàlia, via lo Mercantor? Chic probable. Deus Monts Cantabrics, en Espanha? Aquò, que’s poderé mélher.
 
 Com un clinhet au contèxte locau, l’autor a pimentat l’istòria dab dus personatges, lo deputat Joan Laplaça e lo militant ecologista Eric Pelentin. Naturaument, cambiats que son los noms mes claras que son las causas. Los dus òmis – lo “deputat cantaire” de la Vath d’Aspa  e “l’indian”, amna generosa on se mesclan  defensa de l’ecologia e principis anarquistas – son tots dus hòrtas personalitats qui se coneishen de plan. Lo Marcèu Abbadie tanben que’us coneish,  e sap descríve’us  dab realisme. N’an pas evidentament lo medish punt de vista sus l’ors o suu lop. L’un qu’es dens la tradicion deus aulhèrs qui – qu’es ben coneishut – n’aiman pas aqueras bèstias sauvatjas qui tan de còps se son agudat los caishaus sus anhèths, vacivas o vielhas chòcas. L’aute, rebèlle a tota autoritat, amic de la montanha  e enemic jurat de l’embarrament deus òmis e de las bèstias, qu’a pagat car (preson, espitau psiquiatric) lo son engatjament haut o baish tornat en derision preus mediàs.
 
Lo Marcèl Abbadie qu’imagina ua istòria simpatica, dedicada aus sons arrèrhilhs qui ne son tanben los eròis. Un lop que vien cercar aventura dens aquera magnifica tèrra basca on los pastors mian los lors tropèths d’aulhas dens los cujalars, cabanas de pèiras adara modernizadas per mantiéner “eth pastoralisme” car au deputat de l’immensa circonscripcion qui se ved —qu’ic sabetz se seguitz l’actualitat— com lo futur bergèr deu “Palais de l’Elysée”. Los dròlles que rencontran donc un lop dont  vàden quasiment e curiosament amics. Qu’es un conte, solide, mes qui n’es pas completament irrealista. L’autor sap hicar un chic de suspens e qu’i tròban las passions qui’s descabèstran quan los caçadors se’n mesclan, aperats que son per las autoritats per organizar ua batuda administrativa, lo petit dit sus la costura deu pantalon quan lo sosprefècte balha los sons ordis.
 
Ua plasenta e simpatica espiada suus extrèms de las tèrras d’òc, là on tòcan la tèrra basca, dens la beutat de las seuvas e de las arròcas deus Pirenèus.
 
Joan Jacme Fénié.